Deel 9 van de leergang filosofie (De delen van de leergang zijn afzonderlijk te volgen)

Het afgelopen decennium hebben de Afrikaanse filosofen hun neus steeds steviger tegen het venster van de filosofie gedrukt en een van hun belangrijkste vertegenwoordigers is de Kameroense denker Achille Mbembe, die vooral naam en faam heeft verworven met zijn boek Kritiek van de zwarte rede (2013). In dit werk verdedigt Mbembe onder andere de these dat de wereld zwart wordt en er sprake is van een tendens waarin de conditio nigra universeel wordt. Onder invloed van het heersende neoliberalisme wordt het menselijk subject vervangbaar en oplosbaar, met als gevolg dat het van zijn identiteit wordt beroofd, net zoals de neger altijd al van zijn identiteit werd beroofd. Mbembe is echter vooral een denker die ons westerlingen met de neus op de harde feiten drukt en wijst op de noodzaak van de volgende ervaring: wij westerlingen zullen moeten leren niet langer het centrum van de wereld te zijn. In de woorden van de Russische filosoof Alexander Dugin: voortaan is het Westen een deel van de rest van de wereld – maar vergeet niet: slechts een klein deel!

Ook zal er aandacht worden besteed aan de Franse filosoof Quentin Meillassoux, die geldt als een van de belangrijkste exponenten van de renaissance van het realisme, die sinds enkele jaren duidelijk bespeurbaar is binnen de wereld van de filosofie. Zijn kritische pijlen richt Meillassoux tegen de copernicaanse wending zoals die door Kant in de filosofie werd ingeluid: niet langer richten wij ons naar de werkelijkheid, maar voortaan richt de werkelijkheid zich naar onze rede. Deze wending leidde tot een nieuw paradigma, dat tot op de dag van vandaag heersend is binnen de filosofie en door Meillassoux wordt samengevat onder de naam ‘correlationisme’: denken en zijn kunnen niet onafhankelijk van elkaar worden gedacht, maar zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nu dient zich echter het grote probleem aan dat filosofie en wetenschap onder invloed van dit heersende paradigma elkaar niets meer te vertellen hebben: terwijl de filosofen iedere kennis van de werkelijkheid op zichzelf ontkennen, bekennen wetenschappers zich juist tot het realisme en pretenderen ze uitspraken over de werkelijkheid op zichzelf te doen. De vraag die Meillassoux stelt is hoe filosofie en wetenschap zich weer met elkaar kunnen verzoenen. Is het mogelijk om met het heersende correlationisme te breken en hoe zou zo’n eventuele breuk er dan uit moeten zien? Kan filosofie weer wetenschapsleer worden?

Tijdens de cursus maken we ook een uitstapje naar Duitsland en wel door aandacht te vragen voor de filosoof Peter Trawny, die vooral bij het grote publiek bekendheid verwierf als de man die mede verantwoordelijk was voor de uitgave van Heideggers Schwarze Hefte. In deze cursus gaat het ons echter om het boek met de titel Technik, Kapital, Medium. Das Universale und die Freiheit (2015), misschien wel het belangrijkste werk van Trawny. Hierin geeft de Duitse denker een schets van onze huidige wereld, die beheerst wordt techniek, kapitaal en media. Trawny spreekt van een wereld die ver verwijderd is van de Apocalyps, maar die zeker ook geen paradijs is, eerder is het een beetje saaie, maar in ieder geval wel leefbare wereld. En aangezien deze wereld alle mogelijkheden bevat, zullen we het er ook mee moeten doen, er zijn nu eenmaal geen mogelijkheden of mogelijke werelden aan gene zijde van deze wereld. Het enige wat zich aan gene zijde van alle mogelijkheden of de absolute mogelijkheid kan bevinden, is het onmogelijke. We hopen tijdens de cursus een eerste antwoord te kunnen bieden op de vraag wat het betekent om te leven in de wereld van techniek, kapitaal en medium, een wereld die als het ware geschreven is door wat Trawny de mathematisch-technische topologie noemt.

Voor het slotakkoord keren we terug naar Frankrijk, maar steken we toch ook de Atlantische Oceaan over aangezien de Franse filosoof Frédéric Neyrat werkzaam is aan de Amerikaanse universiteit van Madison (Wisconsin). Bekendheid verwierf hij vooral met zijn in 2014 gepubliceerde Atopies. Manifeste pour la philosophie, waarin een lans wordt gebroken voor een geradicaliseerd existentialisme. In dit manifest wordt een wereld geschetst die gedicteerd wordt door het ‘verzadigde immanentisme’ of een wereld die ieder ‘buiten’ voor dood heeft verklaard. In zo’n wereld wordt echter filosofie voor een gevaarlijke vorm van ketterij gehouden, want staat Socrates juist niet symbool voor een verhouding tot het transcendente buiten? Laat Socrates niet zien dat filosofie in wezen atopisch is? In zijn radicale existentialisme verdedigt Neyrat de these dat existeren moet worden begrepen als een ‘zijn-in-het-buiten’. Tijdens de colleges moet vooral het verband duidelijk worden tussen filosofie, atopie en radicaal existentialisme.

sluiten