Oh moeder wat is het heet!

In het Bijbelboek Genesis lezen we hoe God op de zesde dag de mens naar Zijn evenbeeld heeft geschapen, als kroon op de schepping. Getooid met zijn kroon waant de mens zichzelf goddelijk en begint hij zich steeds meer te gedragen als de absolute hoofdrolspeler op het wereldtoneel. Dronken van eerzucht en voortgestuwd door de techniek maakt de mens alle andere wezens op aarde ondergeschikt aan zijn meer dan ambitieuze projecten, met alle schadelijke gevolgen van dien: de uitputting en opwarming van de aarde, de uitsterving van talloze soorten enzovoort. Besluiten wij op de oude voet voort te gaan dan hebben we zeker drie planeten nodig om al onze megalomane plannen te realiseren.

Tijdens deze cursus zullen we ons met name laten leiden door de Franse filosoof en wetenschapsantropoloog Bruno Latour, die in 2020 de prestigieuze Spinozalens in ontvangst mocht nemen. In zijn werk vraagt deze denker aandacht voor een fundamentele verandering die zich aan het voltrekken is en waarvan de recente Coronapandemie een meer dan sprekend voorbeeld is: de mens kan niet langer de absolute hoofdrol opeisen, maar ziet zich voortaan geconfronteerd met heel veel verschillende agentia of handelingsvermogens, bijvoorbeeld een virus, de oceaan, de woestijn, die allemaal hun plaats opeisen en zich vertegenwoordigd wensen te zien in wat Latour ‘het parlement der dingen’ noemt. Sterker nog, voor Latour is de aarde zelf een agens dat reageert op ons menselijk handelen. Met een beroep op onze verbeeldingskracht kan de moeder die in de titel ‘Oh moeder wat is het heet!’ wordt aangeroepen, worden geassocieerd met de oude vertrouwde en bovenal lieflijke  Moeder Aarde, die steeds weer bereid was ons onze zonden c. q. onze hybris te vergeven, maar de ingrijpende klimatologische veranderingen maken definitief een einde aan dit scenario met zijn bekende ingrediënten van zonde en vergeving. We staan nu ‘oog in oog met Gaia’ en zij is duidelijk minder vergevingsgezind, eerder lijkt zij op Melancholia, de planeet uit de gelijknamige film van Lars von Trier. Tijdens de colleges zal deze figuur van Gaia nader worden onderzocht aan de hand van het werk van Latour, maar ook van de wetenschapsfilosofe Isabelle Stengers en de chemicus en uitvinder James Lovelock, die eigenlijk beschouwd moet worden als de grondlegger van de Gaia-theorie. In ieder geval werpt deze figuur van Gaia een nieuwe vraag op: hoe moeten we aankomen in een gemeenschappelijke, niet louter menselijke wereld? Bij de zoektocht naar een antwoord zal onder andere duidelijk worden dat we ons al midden in de Apocalyps bevinden en daarmee zullen we op de een of andere manier moeten zien te dealen.

De laatste colleges van deze cursus staan in het teken van de Franse denker Frédéric Neyrat, een nieuwe loot aan de schier onuitputtelijke stam van de Franse filosofie, en dan met name zijn boek La Part Inconstructible de la Terre. Critique du géo-constructivisme (2016). Deze denker is vooral interessant vanwege de kritische pijlen die hij afvuurt op de filosofie van Latour, die hij begrijpt als een exponent van het vermaledijde geo-constructivisme. Juist dit constructivisme heeft een schadelijke bijdrage geleverd aan de huidige klimaatproblematiek. In de colleges moet duidelijk worden waarom dat zo is en welk alternatief Neyrat zelf voorstelt. Een belangrijke rol in zijn antwoord is weggelegd voor de manier waarop de natuur moet worden gedacht.

Tijdens deze cursus zal het werk van Latour (dus) als een leidraad fungeren, maar we zullen ook voortdurend uitstapjes maken naar andere hedendaagse denkers en denkers uit het verleden. Op deze wijze krijgen de cursisten hopelijk een indruk van de levendigheid van het debat over het Nieuwe Klimaatregime in de hedendaagse filosofie. Naar het zich laat aanzien begint de kennisname van dit debat steeds meer een kwestie van levensbelang te worden.

sluiten